Vergi Uygulamalarında “Esnaf Muafiyeti” Nedir?

Vergi uygulamaları, devletlerin ekonomik, sosyal ve mali hedeflerine ulaşmak için oluşturulan bir dizi politikadır. Vergilendirme yalnızca devletin kamu hizmetlerini karşılamak amacıyla hareket etmesi için değil, ayrıca verginin sosyal amaçlarının gerçekleşmesi ve gelir dağılımının adil bir şekilde oluşturulması için de bir araçtır. Devletler vergi adaletini sağlamak için kendilerine has önlemler ve uygulamalar geliştirmektedirler.

Vergi Muafiyeti Nedir?

Vergi muafiyeti en genel tanımıyla bir vergi mükellefinin ya da mükellef grubunun vergi dışında tutulmasına denir.1

Daha geniş anlamda vergi muafiyeti; standart vergi yapısında esas itibarıyla kendileri için vergi borcu doğması öngörülmüş olduğu halde, kanunen veya kanunun verdiği yetki kapsamında belirli gerçek ve/veya tüzel kişilerin, mükellef ve/veya meslek gruplarının kısmen ya da tamamen, devamlı ya da geçici bir şekilde vergisel sorumluluk dışında tutulmasıdır.2

Esnaf Muafiyetinin Vergi Teorisindeki Yeri

Yukarıda bahsettiğimiz vergi adaletine ilişkin düzenlemelerden biri de esnaf muafiyetidir. Bu muafiyetin amacı çok düşük gelir seviyelerinde olan zanaatkar ve ticaret erbaplarının korunmasıdır.

Esnaf muaflığı sadece adalet ilkesi ile değil aynı zamanda genellik ve eşitlik ilkeleriyle de ilişki halindedir. Vergilendirme de adaletten bahsedilebilmesi için genellik ve eşitlik ilkelerine de uyumlu davranma zorunluluğu söz konusudur. Genellik ilkesi toplumdaki herkesin mali güçleri dışında herhangi bir ayrıma gidilmeksizin vergilendirilmesi gereğini savunur. Buradan anlaşılması gereken devletin vergilendirme esnasında ekonomik koşullar dışında kesinlikle ayrım yapmaması gerektiği ve bunun yanında ekonomik koşullar anlamında ise ayrımın bir zorunluluk olduğunun üzerinde durulmaktadır.

Eşitlik ilkesi ise ikili bir ayrıma sahiptir yatay eşitlik ve dikey eşitlik bu kavramlar ile anlatılmak istenen kısaca şöyledir:

Yatay eşitlik; mali güç anlamında aynı durumda olanların (yani aynı kazanca sahip olanların) eşit oranlarda vergi ödemeleri gerekir.

Dikey eşitlik; mali güç anlamında aynı durumda olmayanların farklı vergi oranlarında vergi ödemeleri gerekir. Bu kavramı en güzel açıklayan tabir ise, “az kazanan az çok kazanan çok vergi öder” şeklinde ifade edilebilir.

Esnaf muaflığı kavramı işte tam bu anlamda şartları taşıyan küçük sanat erbapları ile taşımayan tacirlerin farklı vergi uygulamalarına tabi bırakılmalarıdır.

Gelir Vergisi Kanununda Esnaf Muafiyeti

Gelir Vergisi Madde 9’a göre ticaret ve sanat erbablarından belirli şekil şartlarını taşıyanlar gelir vergisinden muaftır.

Kanunun 9. Maddesindeki ilgili şartları kısa kısa incelemek gerekirse;

1. Motorlu araç kullanmamak kaydıyla gezici olarak perakende ticaret yapanlar,
2. Bir iş yeri açmadan gezici olarak satış yapan küçük sanat erbapları,
3. Köylerde gezici olarak her türlü sanat işleriyle uğraşanlarla basit usulün şartlarına sahip olanlar,
4. Su geçitlerinde motorsuz nakil vasıtaları işletenler,
5. Çiftçilerin zirai işlerinde kullandıkları araçlarla arada sırada taşımacılık yapması,
6. Evde kullanıma uygun makine ve/veya aletlerle oturduğu evde ürettiği ürünleri bir işyeri açmaksızın satanlar ile bu ürünleri asgari ücretin yıllık brüt tutarından (2021 için 42.930 TL) fazla olmamak üzere internet üzerinden satanlar,
7. Kapı kapı dolaşarak hurdacılık yapanlar,
8. Basit usulün şartlarına sahip olmak kaydıyla kaybolmaya yüz tutmuş bastonculuk, yemenicilik gibi işleri yapanlar,
9. Oturduğu konutunda 10kW’a kadar elektrik üretip tedarik şirketine satanlar,
10. Evde kullanıma uygun makine ve/veya aletlerle oturduğu evde ürettiği ürünleri bir işyeri açmaksızın satanlardan yıllık satış müktarı 240.000 TL’ye kadar olanlar bir ticari banka hesabı açtırarak kazançlarını bu hesap aracılığıyla tahsil etmeleri şarttır. Bankalar ilgili hesaptan %4 (işçi çalıştırıyorsa %2) vergi kesintisi yapacaktır.

Dokuzuncu bende kadar olan mükellefler satışlarını bir şirkete yaparlarsa Gelir Vergisi Kanunu 94. Madde gereği bu satışlarından vergi kesintisi yapılacaktır. 10 numaralı bentte bahsedilen durumda ise 94. Madde hükümleri uygulanmayacaktır.

Altıncı veya onuncu bentlerdeki şartları taşıyanlar fatura düzenleme zorunluluğu bulunmamakla birlikte gerekirse satışlarını esnaf muafiyet belgesinin fotokopisinin boş bir yerine satış bilgilerini yazarak belgelendirebilirler.

Esnaf Muafiyetinin Sınırı

Gelir vergisi kanununun dokuzuncu maddesinde sayılanlar dışında iş yapan sanat ile ticaret erbabları için bu anlamda bir muafiyet söz konusu değildir. Alım satım yapanlar ürünlerini elden, bir dükkan aracılığı ile ya da internet üzerinden olması farketmeksizin normal vergi oranlarına tabi olacaklardır.

E-ticaret yapanlar ürünleri kendileri yukarıdaki şartlarda üretmiyorlarsa normal gelir vergisi oranları üzerinden vergilendirileceklerdir. Dolayısıyla fatura benzeri belge düzenleme zorunlulukları bununda sonucu olarak bir şahıs ya da sermaye şirketi kurma zorunlulukları bulunmaktadır.

E-Ticaret Ve Esnaf Muaflığı İlişkisi

Yukarıda da belirttiğimiz üzere satın aldıkları ürünleri e-ticaret yoluyla satanlar için esnaf muaflığı söz konusu değildir. Bu durumda olanlar sadece muafiyete tabi olanlarla iş yapmaları durumunda yani onlardan ürün almaları halinde Gelir Vergisi Kanunu 94. Maddesi uyarınca vergi tevkifatı yapmak zorundadırlar.

Eğer e-ticaret işi ile yapıyorsanız ve evde üretilen ürünleri üreticisinden alıp siz internet üzerinden satıyorsanız ürünü aldığınız kişiye gider pusulası düzenleyerek vergi kesintisi yapacak ve bu kestiğiniz vergiyi muhtasar beyanname aracılığıyla devlete beyan edip ödeyeceksiniz. Bu noktada gider pusulası düzenlendiği durumlarda aldığınız ürüne göre vergi oranlarında değişiklikler olabilmekle beraber evde üretilen bir üründen kesilecek vergi %5 olmalıdır.

E-ticaret şirketi kurmayı düşünenler linke tıklayarak WorqCompany’nin e-ticaret paketine ulaşabilirler.

1 https://www.isbank.com.tr/blog/vergi-muafiyeti-hakkinda-merak-edilenler

2 https://vergidosyasi.com/2017/11/17/vergi-muafiyeti-vergi-istisnasi-kavramlari/